Internetowa rewolucja w procedurze cywilnej

źródło: https://ec.europa.eu/justice/criminal/european-e-justice/

Instytucja doręczeń przesyłek sądowych i prokuratorskich funkcjonuje w polskim prawie od samego początku, w przeciągu ostatnich 25 lat uległa zmianom 10 razy[1]. Najbardziej znacząca zmiana nastąpiła i jest rozwijana w polskim prawie od tego roku. Od kwietnia 2016 r. w systemie doręczeń w postępowaniu cywilnym nastąpiły istotne zmiany poprzez wprowadzenie aplikacji CaSuS, czyli tzw. „Elektroniczne Biuro Podawcze”[2]. Wybór doręczenia elektronicznego będzie stanowił prawo, a nie obowiązek. Wyboru takiego będzie można dokonać poprzez wniesienie pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego dla konkretnej sprawy[3]. Doręczenie elektroniczne nastąpi z chwilą zalogowania się do systemu teleinformatycznego. Zastosowanie ma tu również termin 14 dni, po upływie którego pismo uznaje się za dostarczone – nawet jeżeli strona nie zaloguje się do systemu[4]. Akta elektroniczne znajdujące się w systemie będą stanowiły pełnoprawne dokumenty, a ich autentyczność zapewniać będzie wydruk weryfikacyjny, czyli dokument zawierający dodatkowo numer weryfikacyjny.

Aplikacja obsługująca system ma być gotowa od dnia 8 września 2019 r. Tak późny termin realizacji projektu, według koordynatora systemu Szymona Wiśniewskiego[5] z Ministerstwa Sprawiedliwości, spowodowany jest koniecznością ujednolicenia systemów teleinformatycznych we wszystkich sądach oraz czasem potrzebnym na wdrożenie jednolitego systemu[6]. Minister podkreślił, że powstały trzy odmienne koncepcje. Pierwsza z nich zakłada inicjatywę sądu, kolejna stworzenie jednego systemu centralnego od podstaw, z kolei ostatnia przewiduje wybór jednego spośród istniejących już systemów[7].

Wiadomo jednak, że system powstanie na podstawie dobrze ocenianego elektronicznego postępowania upominawczego prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Lublinie[8]. Doręczenie elektroniczne jest obecnie stosowane z sukcesem w wybranych postępowaniach: EPU (Elektroniczne Postępowanie Upominawcze), S-24 (system umożliwiający m.in. zawiązanie i rejestrację spółki z o.o.), epw (Elektroniczne postępowanie wieczystoksięgowe), Krajowy Rejestr Sądowy i Rejestr Zastawów[9].

Również zagranicznej praktyce sądowej znana jest instytucja doręczeń z wykorzystaniem rozwiązań informatycznych, w tym mediów społecznościowych. W jednej ze spraw w Wielkiej Brytanii w 2012 r., Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii uznał doręczenie pozwu poprzez zamieszczenie go na profilu Facebook pozwanego za skuteczne. W sprawie tej powód wykazał, że pozwany ma konto na tym portalu i na bieżąco z niego korzysta (sprawa AKO Capital LLP i AKO Master Fund przeciwko Fabio de Biase)[10]. Praktyka ta była wcześniej stosowana w county court w Australii i Nowej Zelandii. Sądy tych państw dopuściły w 2009 r. na doręczenie nakazu za pośrednictwem Twittera[11]. Ponadto w Portugalii funkcjonuje możliwość przeprowadzenia postępowania w sprawach z zakresu prawa cywilnego (zainicjowanie postępowania, wymiana pism sądowych, dostarczenie wyroku przez sąd, złożenie apelacji od wyroku) za pośrednictwem Internetu[12].

W środowisku prawniczym pojawiały się głosy sprzeciwu wobec nowego systemu doręczeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Prawnicy wskazują na problemy z niesprawną infrastrukturą, która powoduje, że część informacji nie pokazuje się w systemie[13]. Kwestia ta dyskutowana była również podczas Konferencji „Elektroniczne Biuro Podawcze” zorganizowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości w Warszawie dnia 10.09.2015r. Dr Anna Zielińska oraz dr Sylwia Kotecka oceniły system jako ułomny wskazując, że nie są w nim umieszczane dokumenty, a jedynie informacje, że dany dokument wpłynął do sądu[14]. Jest również grupa zwolenników e-doręczeń.    Prof. Jacek Widło z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego stwierdził, że sędziowie muszą się przyzwyczaić do akt na monitorze: „dziś akta są formowane modłę dziewiętnastowieczną, tu mamy odmienną koncepcję”[15]. Według niektórych system ten stanowi odpowiedź na postulowane przez środowiska prawnicze zwiększenie wykorzystania środków komunikacji elektronicznej w postępowaniu sądowym[16].

Powyższe stwierdzenia prowadzą do refleksji, iż ważne jest, by system elektronicznych doręczeń wykonany był poprawnie (w tym spełniał oczekiwania użytkowników i realizował podstawowy cel usprawnienia komunikacji pomiędzy sądami a osobami, które z sądów korzystają), aby zmniejszyć ilość osób sprzeciwiających się tej idei. Elektroniczne Biuro Podawcze jest dobrą zmianą w kierunku informatyzacji, która spełnia jednocześnie założenia Programu Zintegrowanej Informatyzacji Państwa do 2020 r.[17]. Warto tworzyć nowe obszary, w których obywatele mogą komunikować się z instytucjami publicznymi przez Internet – na dłuższą metę będzie to komunikacja sprawniejsza i tańsza. System teleinformatyczny wymaga jednak jeszcze wielu prac, by sądy zupełnie odeszły od „modły dziewiętnastowiecznej” i przeszły przez rewolucję cyfrową.