Minister finansów J. Rostowski nie był pierwszym, który zaatakował oszczędności emerytalne Polaków. Wcześniej, bo już w latach 2004 – 2006, poseł A. Lepper stwierdził: „Obligacje skarbu państwa, gra na giełdach. Po to, żeby fundusze emerytalne mogły istnieć, kolejne rządy wypuszczają obligacje skarbu państwa. I za nasze pieniądze fundusze kupują nasze obligacje, mając gwarancję, że je odkupimy i jeszcze odsetki zapłacimy. No nic głupszego zrobić nie można, nad tym trzeba się bardzo głęboko zastanowić.” (Sprawozdanie stenograficzne z 8. posiedzenia Sejmu RP V Kadencji, 14.01.2006 r.).

W 2004 r. A. Lepper chciał żeby środki gromadzone w funduszach wspierały wzrost gospodarczy. „Te pieniądze nie pracują dla Polski. My nie chcemy, żeby oni je dali, żeby je rozdać, zabrać, absolutnie nie, chociaż takich funduszy, działających w ten sposób, przyznają państwo, w Unii Europejskiej nie ma. Po prostu nie ma. Ale te pieniądze muszą być inwestowane w gospodarkę, w tworzenie miejsc pracy, w rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz pozyskanie środków z Unii.” (Sprawozdanie stenograficzne z 76. posiedzenia Sejmu RP V Kadencji, 26.05.2004 r.).

Rok później nawoływał on do przejęcia przynajmniej części aktywów funduszy emerytalnych. „(…)Jeżeli również nie sięgniemy, chociaż częściowo, poprzez ustawy, oczywiście zgodne z prawem, po pieniądze w otwartych funduszach emerytalnych, które dzisiaj nie pracują dla Polski.(…)Proszę państwa, te otwarte fundusze emerytalne nie pracują dla Polski, a to jest kwota ponad 60 mld zł. I co się z nimi dzieje?” (Sprawozdanie stenograficzne z 2. posiedzenia Sejmu RP V Kadencji, 10.11.2005 r.). W odpowiedzi na te populistyczne hasła A. Leppera posłanka PO Hanna Gronkiewicz-Waltz podkreślała: „wypowiedź Leppera jest niebezpieczna. Pieniądze w OFE to przecież nasze pieniądze, które gdyby zostały np. źle zainwestowane, to może oznaczać niższe emerytury.” (Puls Biznesu, 10.11.2005 r.)

Jednak nawoływania A. Leppera mogą po latach zostać zrealizowane przez Platformę Obywatelską (wraz z koalicyjnym PSL), wtedy jeszcze partię prorynkową, której przewodniczący negatywnie wyrażał się o poglądach prezentowanych przez A. Leppera. „To wotum nieufności nie tylko dla polityka, charakterystycznego, wyrazistego, budzącego emocje i kontrowersje od wielu lat na polskiej scenie politycznej, to wotum nieufności wobec filozofii, jaką od lat prezentuje Andrzej Lepper, wobec stylu i treści polityki, jaką prezentuje Andrzej Lepper i jego partia, ale także jaką reprezentują inne partie koalicji.” (Sprawozdanie stenograficzne z 34. posiedzenia Sejmu RP V Kadencji, 15.02.2007 r.). W toku kłamliwej kampanii propagandowej, by przejąć oszczędności emerytalne Polaków, niektórzy przedstawiciele rządu i partii koalicyjnych reprezentują „styl i treść polityki” jeszcze bardziej radykalne niż A. Lepper.

A. Lepperowi nie udało się doprowadzić do przejęcia przez państwo obligacji czy wprowadzenia zakazu inwestowania w skarbowe papiery wartościowe. Te postulaty spełnia obecny rząd, który pod przykrywką wymyślonej przez poprzedniego Ministra Finansów „teorii raka” chce znacjonalizować obligacje skarbu państwa zgromadzone w funduszach. Zdziwienie wywołuje  sytuacja, w której obecny rząd PO-PSL nie tylko, w sposób bardziej radykalny, próbuje wprowadzić w życie pomysły Samoobrony, ale też opiera te pomysły na błędnych wyliczeniach, populistycznych hasłach i manipulacji opinią publiczną.

Artykuł Andrzej Lepper na temat systemu emerytalnego – początki ataków na oszczędności emerytalne pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

• wielkości załogi (piraci średnio około 80 osób, kupcy – 15)
• stosunku do prawa i instytucji rządu
• praw własności (statki pirackie „należały” do piratów, kupieckie do udziałowców – „szczurów lądowych”)
• celu (statki pirackie chciały maksymalizować łup, natomiast kupieckie dowieść ładunek)

Problem w przypadku statków kupieckich pojawiał się gdy żeglarze nie chcieli jednak dowieść ładunku w należytym stanie, w całości a czasem w ogóle. Marynarze mogli dojść do wniosku, że osiągną wyższą użyteczność (będzie dla nich korzystniejsze) gdy nie będą dbać o ładunek, skonsumują jego część lub uciekną z nim i zaliczką. Problem niespójności celów pracodawcy (kupca – „szczura lądowego”) oraz załogi (w teorii ekonomii określany problemem pryncypała – agenta) został w tym przypadku rozwiązany poprzez powołanie instytucji autokratycznego kapitana, którego zadaniem było egzekwowanie obowiązków załogi (tak by realizowała cele właściciela).

Autokratyczny kapitan decydował na statku kupieckim praktycznie o wszystkim (zadania dla załogi, dystrybucja żywności/płac, utrzymanie dyscypliny, wymierzanie kar itd.) Jego władza na statku była nieograniczona. Tak ustanowiona instytucja autokratycznego kapitana w rzeczywistości spełniała powierzone jej zadanie czyli rozwiązanie problemu niespójności celów właściciela (pryncypała) i załogi (agenta).

Niestety nieograniczona władza kapitana na statku kupieckim miała bardzo dużą wadę. Kapitanowie często nadużywali swojej władzy, by poprawić swoją sytuację (dobrobyt) pogarszając sytuację załogi.  Nierzadkie były przypadki gdy kapitan obniżał racje żywnościowe dla załogi czy to licząc na wyższe wynagrodzenie za niższe koszty podróży, czy to konsumując samemu (z oficerami) więcej. Również miały miejsce incydenty defraudacji płac załogi, a nawet wcześniej niezakontraktowane wojaże.

„Źle traktowana” załoga próbowała oczywiście bronić się przed „łupiestwem” ze strony kapitana. Próby te były zazwyczaj nieskuteczne. Jako, że statki kupieckie nie były wyjęte spod prawa (w przeciwieństwie do piratów) załoga starała się poprawić swoje położenie korzystając z instytucji sądu. Jednak często sprawy były przez nich przegrywane z powodu braku świadków (których faktycznie nie spotykało się często na morzu). Dodatkowo zasady jakimi kierowali się sędziowie były mocno nieprzejrzyste a ich wyroki zbyt subiektywne.

Pewnym czynnikiem limitującym „łupiestwo” kapitańskie na statkach kupieckich była reputacja. Szacuje się, że populacja kapitanów w połowie XVIII w. była mniejsza niż 10 tys (Gifford 1993, 147). Niewielki rozmiar tej populacji znacznie przyśpieszał obieg informacji, w tym również nt reputacji kapitanów. Reputacja kapitana natomiast była ważna, ponieważ zatrudnienia się na danym statku (u danego kapitana) było dobrowolne.

Obieg informacji był hamowany przez fakt, że rynek pracy żeglarzy był dość często anonimowy. To znaczy kapitanowie nie znali tożsamości swojej załogi, ale również zdarzały się przypadki, że załoga nie znała tożsamości kapitana (który nadużywał swojej władzy).

Dodatkowo obieg informacji był spowalniany przez tymczasowy charakter zatrudnienia w roli żeglarza. Marynarze tacy nie przykładali wielkiej wagi do tożsamości kapitana (często jej nawet nie znając) jak również znajdowali się poza obiegiem (gdy pracowali na lądzie).

Najskuteczniejszym czynnikiem ograniczającym „łupiestwo” kapitańskie na statkach kupieckich była minimalna liczba zdatnych do pracy żeglarzy. Żaden postępujący racjonalnie kapitan nie oddawał się bowiem  na pastwę wód nie będąc w stanie samotnie sterować statkiem.

Jak z „łupiestwem” ze strony kapitana radzili sobie piraci…? cdn.

Artykuł Piraci, kupcy, ekonomia i prawo pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

Przechodząc do porównań międzynarodowych rzesza polskich bezrobotnych w przybliżeniu dorównuje wielkości populacji Botswany (1,842 mln). Mniej egzotycznym obiektem porównania może być Słowenia, której populacja jest niewiele większa od populacji osób niezatrudnionych w Polsce (2,47 mln). Jednak w porównaniu z Estonią, polscy bezrobotni mają zdecydowaną przewagę liczebną wynosząca zdecydowanie ponad pół miliona osób. 

Wśród tej niemałej grupy osób bezrobotnych można wyróżnić 413,5 tys. osób młodych (do 25 roku życia), które mają problem ze znalezieniem pracy. Jest to równoznaczne z hipotetyczną sytuacją gdyby wszyscy mieszkańcy Szczecina (407 tys.) nie byli zatrudnieni. Bardzo wymownym porównaniem jest fakt, że bezrobotni młodzi stanowią grupę osób niewiele mniejszą od liczby absolwentów uczelni wyższych w 2009 r. (439,7 tys.)

Bezrobocie wśród osób młodych, a szczególnie pierwsze wejście na rynek pracy zakończone porażką (bezrobociem) jest dużym ciężarem dla osób należących do tej grupy wiekowej. Stan bezrobocia jako pierwszy status na rynku pracy może doprowadzić do pojawienia się kultury bezrobocia i polegania na innych (rodzina, transfery państwowe) oraz zdecydowanego spadku kapitału ludzkiego takiej osoby jak również do zatrudnienia w szarej strefie.

Artykuł Obraz bezrobocia pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

Udział osób zatrudnionych na czas określony w ogólnej liczbie zatrudnionych w Polsce w 2010 roku  był najwyższy w całej UE i wyniósł ponad 27% przy średniej dla krajów członkowskich Unii Europejskiej – 14%. Od końca lat 90. udział osób zatrudnionych na czas określony w Polsce wzrósł ponad czterokrotnie.  W tym samym okresie średnia dla krajów UE pozostawała na stabilnym poziomie około 14%.

Sytuacja wygląda jeszcze gorzej wśród młodych Polaków (do 24 roku życia). Udział osób zatrudnionych tymczasowo w tej grupie wiekowej wyniósł w 2010 roku prawie 65%. Jest to wynik zdecydowanie powyżej średniej dla UE – 42%. Jedynie Słowenia ma wyższy wskaźnik. Od 1997 roku wskaźnik w Polsce wzrósł prawie czterokrotnie podczas gdy średnia dla UE utrzymywała się na w miarę stabilnym poziomie.

Tak wysoki udział osób zatrudnionych na czas określony może znacząco uwypuklić rozbicie rynku pracy na dwa bieguny. Z jednej strony występują dobrze chronieni przed zwolnieniem, mający poczucie stabilności zatrudnienia pracownicy zatrudnieni na czas nieokreślony. Z drugiej strony znajdują się osoby praktycznie bez gwarancji stabilności zatrudnienia, które przykładowo nie mogą sobie z tego powodu pozwolić na zaciągnięcie kredytu hipotecznego. Szczególnie niepokojący jest fakt, że problem ten dotyka osoby młode.

Zatrudnienie na czas określony to niestety nie tylko problem z wiarygodnością kredytową, ale również gorsze traktowanie przez pracodawcę na kanwie inwestycji w kapitał ludzki. Młodzi pracownicy zaraz po wkroczeniu na rynek pracy są narażeni na szybką erozję ich kapitału ludzkiego. Pracodawcy nie wiążą z nimi przyszłości, nie są chętni inwestować w rozwój tego rodzaju pracowników. Również tacy pracownicy zazwyczaj nie nawiązują trwałej więzi z danym miejscem zatrudnienia, co może obniżać ich produktywność.

Rozwiązaniem problemu dualizmu rynku pracy jest wprowadzenie regulacji uelastyczniających rynek pracy z jednej strony oraz zapewniających większą ochronę zatrudnienia z drugiej strony tzw. flexicurity. Ostatnio PKPP Lewiatan zaproponował zmiany dotyczące rynku pracy właśnie w duchu koncepcji flexicurity (tutaj).  W Europie raz na jakiś czas od 2004 roku powraca koncepcja tzw. jednolitej umowy o pracę (ang. single employment contract). Jest to koncepcja, które znosi podział umów o pracę na czas określony i nieokreślony. Więcej o jednolitej umowie o pracę tutaj.

Rynek pracy powinien należeć do kręgu zainteresowań każdego Polaka, ponieważ uczestniczy on w nim na co dzień. Stabilność i elastyczność zatrudnienia są bardzo ważne. Stabilność zapewnia, że nie trzeba się martwić zwolnieniem z dnia na dzień, elastyczność, że w przypadku wystąpienia bezrobocia łatwiej znależć nowe miejce pracy. Należy pamiętać, że jedynie pracą można osiągnąć wyższy poziom dobrobytu.

Artykuł Dualny rynek pracy w Polsce pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

Mimo planowanego podwyższenia ustawowego minimalnego wieku emerytalnego niemieccy ekonomiści nawołują do kolejnego podwyższenia z 67 do 69 lat do 2060 roku (więcej tutaj).

System emerytalny wprowadzony przez Bismarcka był systemem publicznego ubezpieczenia, gdzie w razie wystąpienia ryzyka długowieczności społeczeństwo pokrywało koszty wypłacania świadczenia emerytalnego. Wtedy oznaczało to dożycie przynajmniej 70 lat. Dzisiejszych 70 latków już nikt nie nazywa długowiecznymi. Oczekiwana długość życia w momencie narodzin na przełomie XIX i XX wieku w Niemczech wynosiła 43,8  oraz 46,6 lat odpowiednio dla mężczyzn i kobiet. Obecnie jest to 77,8 i 82,4 lata.

Wraz z rozwojem tzw. państwa dobrobytu (ang. welfare state) w Europie zachodniej po II Wojnie Światowej nikt nie ośmielił się utrzymać długości okresu pobierania świadczenia emerytalnego sprzed wojny, nie wspominając już o pierwotnych założeniach. Spowodowało to ogromny przyrost wydatków na system emerytalny w stosunku do wielkości gospodarki. W celu pokrycia rosnących wydatków podwyższano podatki, co w długim okresie znacznie obniża wzrost gospodarczy.

Obecnie problem oprócz wydłużającej się długości życia przy stałym minimalnym wieku emerytalnym (więc niższy poziom świadczenia emerytalnego) stanowi tzw. demograficzne starzenie się społeczeństwa (które szczególnie widoczne będzie w Polsce; więcej). Oznacza to, że społeczeństwo nie tylko będzie bardziej obciążone poprzez i)większe prawdopodobieństwo wystąpienia „ryzyka” życia powyżej 65 lat, ii) dłuższe trwanie życia po 65 roku życia, ale również iii) większą ilość wystąpień ryzyka przy iv) mniejszej ilości osób finansujących wystąpienie „ryzyka”.

Model, w którym emeryci żyją najwyżej kilka lat a nie kilkanaście, ale za to czerpią z tego okresu większą użyteczność wydaje się bardziej rozsądny na kanwie współczesnej sytuacji socjoekonomicznej. Kto woli egzystować przez 15 lat z niskim dochodem do dyspozycji niż alternatywnie mieć 5 lat permanentnych wakacji?

Artykuł Emerytura na kilka lat pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

W najnowszym wydaniu The Economist poruszany jest temat niezamężnych Azjatek. Jedną z przyczyn pozostawiania poza związkiem jest trudność połączenia obowiązków żony i matki z karierą i miejscem na rynku pracy. O tym, jak można łączyć obowiązki żony i matki z aktywnym uczestnictwem na rynku pracy tutaj.

Kobiety poprzez swoje uwarunkowania biologiczne (możliwość rodzenia potomstwa) oraz późniejsze konsekwencje (wychowanie potomstwa, szczególnie w początkowym stadium) często zmuszone są wycofać się na pewien okres z rynku pracy. Istnieją przynajmniej dwa rozwiązanie tego problemu.

Po pierwsze, mężczyźni poprzez zwiększone zaangażowanie w wychowywanie potomstwa mogą odciążyć kobiety i tym samym pozwolić im na szybszy powrót na rynek pracy. Dzięki temu kapitał ludzki kobiet będzie poddany mniejszej erozji a one same z większym prawdopodobieństwem będą dostosowane do popytu na rynku pracy. Pracodawca chętniej zatrudni kobietę, która krócej będzie poza rynkiem pracy. Rozwiązanie takie jest dostępne w Polsce, ale tzw. urlopy ojcowskie nie są popularne wśród Polaków. Potrzebna jest kampania edukacyjna, która rozpowszechni tę instytucję wśród polskich ojców.

Po drugie, rekompensatą za utracone korzyści spowodowane okresem intensywnego macierzyństwa może być pozostawanie dłużej na rynku pracy. Kobieta, która w wieku rozrodczym decyduje się na okresowe przerwanie pracy w celu urodzenia i wychowania potomstwa może w późniejszym wieku (w przypadku Polski 60+) pozostać na rynku pracy. Podwyższenie minimalnego ustawowego wieku emerytalnego dla kobiet (a przynajmniej jego zrównanie z wiekiem dla mężczyzn) przynosi dwa rodzaje korzyści: i) możliwość dłuższego rozwoju osobistego na rynku pracy (dłuższa kariera zawodowa) oraz ii) wyższy poziom świadczenia emerytalnego.

Ad. i) Koszty pozyskania nowego pracownika są dużo wyższe niż utrzymania dotychczasowego. Pracodawca mając przed sobą do wyboru inwestowanie w kobietę, która będzie na jakiś czas wyłączona z obowiązków (przynajmniej w części) i która przejdzie na emeryturę w wieku 60 lat a taką samą kobietę, która będzie pracować przynajmniej do 65 roku życia, wybierze tę drugą. Panie zazwyczaj pracują w zawodach, w których starszy wiek odgrywa niewielką rolę. Dodatkowo dłużej pozostają w pełni sił i średnio rzecz biorąc żyją dłużej niż mężczyźni.

Ad. ii) Wysokość świadczenia emerytalnego zależy od dwóch czynników: oczekiwanej długości życia i nagromadzonych środków emerytalnych. Im dłuższa oczekiwana długość życia, tym niższy poziom świadczenia emerytalnego i odwrotnie: im większa wartość zgromadzonych środków emerytalnych, tym wyższy poziom świadczenia emerytalnego. Kobiety pozostawając dłużej na rynku pracy zapewniają sobie wyższy poziom dochodu w podeszłym wieku.

Dwa powyżej przedstawione rozwiązania mogę być oczywiście stosowane równolegle, co będzie najbardziej korzystne dla pań.

Artykuł Azjatki nie chcą wychodzić za mąż pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

21 grudnia 2009 roku Trybunał Konstytucyjny Łotwy uznał za niekonstytucyjne obniżenie świadczeń emerytalnych w okresie od 1 lipca 2009 do 31 grudnia 2012. Rząd chciał obciąć emerytury odpowiednio o 10% dla niepracujących oraz o 70% dla pracujących emerytów. Emeryci oraz niektórzy posłowie wnieśli razem około 9 tysięcy skarg. Poniżej przedstawiam argumentację Trybunału.

Trybunał stwierdził, że trudna sytuacja finansowa państwa nie jest wystarczającym powodem do zmniejszenia emerytur. Rząd argumentował swoją decyzję potrzebą wywiązania się z zagranicznych zobowiązań. Wierzyciele natomiast nie nalegali na cięcia w tej sferze. Zdaniem sędziów stojących na straży konstytucji prawo do świadczenia emerytalnego należy do grupy praw podstawowych. Państwo jest zobowiązane do gwarancji świadczeń emerytalnych w każdych warunkach gospodarczych. Potrzeba stabilnych emerytur jest szczególnie silna podczas dekoniunktury.

Szybki tryb przyjęcia prawa oraz brak odpowiedniego okresu przejściowego naraził emerytów na trudności natury finansowej. Nie mieli oni możliwości płynnego, mniej bolesnego dostosowania się do zmian. Obniżone zostało, niejednokrotnie jedyne, źródło i tak już relatywnie niskiego dochodu. Dwutygodniowy okres przejściowy w sposób rażący narusza zasadę vacatio legis.

Trybunał zwraca uwagę na brak planu przyszłych rekompensat. W zmienionym prawie zabrakło jakiejkolwiek wzmianki o zwrocie zabranych pieniędzy w przyszłości, gdy sytuacja finansów publicznych poprawi się.

Sędziowie podkreślili, że prawo powinno być tworzone w sposób przemyślany i zapewniający stabilność. Szczególnie tyczy to się systemu emerytalnego, który z założenia ma gwarantować odpowiedni poziom dochodów. Przypomnieli również o wprowadzeniu (w ekspresowym tempie) dodatku rodzicielskiego w 2007 roku – wydatku, któremu nie towarzyszyło podniesienie składki – przychodu.

Trybunał Konstytucyjny oprócz orzeczenia o niekonstytucyjności obniżenia poziomu wypłacanych świadczeń emerytalnych zasądził, że ograniczenia w wysokości wypłacanych emerytur mają zostać usunięte do 1 marca 2009. Również do tego czasu ma być przygotowana procedura rekompensacyjna dla pokrzywdzonych przez prawo rezydentów. Pełna refundacja ma zostać zakończona nie później niż do 1 lipca 2015 roku.

Artykuł Środki finansowe łotewskich emerytów uratowane pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.