Z wypowiedzi ekspertów, opinii społeczeństwa oraz własnych obserwacji (jeszcze niedawno chodziłam do liceum) wnioskuję, że sposób nauczania w polskiej szkole nie jest obecnie nakierowany na samodzielne myślenie uczniów, ich komfort psychofizyczny oraz rozwój zainteresowań młodzieży. Tymczasem młodzi Polacy XXI w. powinni być samodzielni, kreatywni i posiadać szeroką wiedzę ogólną (m. in. znajomość kanonu kulturowego, świadomość zjawisk w gospodarce). Konieczne jest więc stworzenie efektywnego systemu edukacji, który potrafi zainteresować ucznia nauką oraz nie traktuje go przedmiotowo. W polskiej oświacie można wyróżnić dwa główne problemy:

„Testomania” i odtwórcze działanie. Powszechne stało się stwierdzenie, że jakość nauczania była lepsza przed wprowadzeniem standaryzowanych, ocenianych według „klucza” testów po szkole podstawowej i gimnazjum oraz matur (por. m. in. J. Podgórska, Ucz się pod klucz, „Polityka” 19/2011). Obecnie często głównym zadaniem nauczycieli jest przerabianie kolejnych przykładowych testów, które ze względu na swój schematyzm nie rozwijają u uczniów umiejętności samodzielnego, krytycznego myślenia. Dotyczy to przedmiotów zarówno ścisłych, jak i humanistycznych (słynny „klucz” na maturze z j. polskiego czy limit słów na maturach z j. obcych). Na domiar złego standaryzacja zbiegła się z rozwojem Internetu. Odrobienie pracy domowej polega często na przepisaniu definicji z Wikipedii, nierzadko bez zrozumienia. Referat z biologii można „napisać”, zgrabnie łącząc treści z sieci… Wreszcie, uczniowie mogą w Internecie kupić nawet prezentację maturalną z j. polskiego. Trzeba, aby władze oświatowe dostrzegły zgubne skutki „testomanii” i na tej podstawie wprowadziły niezbędne zmiany. Polska szkoła musi także zmierzyć się z Internetem: dostęp do sieci musi być przez uczniów wykorzystywany uczciwie oraz kreatywnie – nie może zastępować samodzielnej pracy.

Przeciążenie uczniów pracą. „W ostatniej klasie uczniowie śpią po cztery godziny dziennie” – można przeczytać w reportażu o szkole w… Chinach. Jednak z doświadczenia wiem, że taki stan rzeczy ma miejsce również w Polsce, i to nie tylko w ostatnich klasach gimnazjum albo liceum. Lekcje zaczynają się zazwyczaj o 8.00 i kończą około 14.00. Potem trzeba odrobić prace domowe, zadane nierzadko z każdego przedmiotu, a także przygotować się do sprawdzianów. Czas uczniów zajmują także zajęcia dodatkowe, jak np. korepetycje oraz kursy przygotowujące do testów i matur (skądinąd świadczące o słabości polskiej szkoły). Do przeciążenia polskich uczniów przyczynia się nie tylko ogrom czasu, jaki należy poświęcić sprawom szkolnym po lekcjach, ale także brak elastyczności w wyborze przedmiotów mniej kluczowych niż np. język polski czy matematyka. Nie dziw, że uczniowie nie mają czasu nie tylko na spotkania ze znajomymi i rozwój zainteresowań, ale także na sen. Dla porównania, kodeks pracy gwarantuje pracownikowi 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Dorosłym radzi się także, aby obowiązkami zawodowymi zajmowali się tylko w pracy. Uczniów jednak taka porada nie dotyczy… Przeciążenie nauką ma dwie negatywne konsekwencje dla rozwoju młodych ludzi. Po pierwsze, szkoła nakładająca niekończące się obowiązki nie potrafi zainteresować ucznia poruszanymi zagadnieniami i obniża wydajność jego pracy. Po drugie, obecne funkcjonowanie systemu edukacji przeczy podejściu, że życie każdego człowieka to nie tylko obowiązki, ale również czas wolny przeznaczany na własne pasje i życie towarzyskie. Na szczęście problem dostrzegają także oświatowi decydenci (por. R. Stefaniak). Warto pomyśleć o rozporządzeniach wprowadzających maksymalną godzinę zakończenia lekcji w szkołach, limitujących prace domowe oraz dających uczniom pewną elastyczność w wyborze przedmiotów.

Aby polski system edukacji rzeczywiście przyczyniał się do rozwoju młodych ludzi, trzeba te dwa problemy koniecznie wyeliminować!

Artykuł Dyskusja o Polsce XXI wieku: edukacja pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

My również chcielibyśmy zainaugurować dyskusję na ten temat  na Blogu Obywatelskiego Rozwoju w kontekście marzeń młodych Polaków oraz najważniejszych wyzwań, przed którymi stoi nasz kraj. Nie chcemy tworzyć matrycy, w której będą odbijać się całe pokolenia. Chcemy wskazać te punkty, które pozwolą ludziom, w całej ich wolności, rozwijać się i tworzyć dobrobyt społeczny. Jakie czynniki zapewnią im powodzenie na rynku pracy? Na wzmacniane jakich kompetencji obywateli powinno postawić nasze państwo, by zwyciężać na globalnym rynku? Jakie postawy i wartości powinniśmy wspierać, by z każdym kolejnym rokiem XXI wieku nabierać przekonania, że żyjemy w lepszym kraju?

Jakiego Polaka widzę w XXI wieku? Polaka widzę silnego, korzystającego z wolności, obywatela w pełni świadomego swej roli i wartości. Polaka na wstępie wolnego od obciążeń związanych z miejscem zamieszkania czy statusem majątkowym rodziny. Młodego Polaka, któremu system edukacyjny będzie zawsze otwierał kolejne możliwości a nie stawiał bariery. Polaka wchodzącego w dorosłe życie, który będzie realizował swoje marzenia a nie gonił na 3 etatach. Dorosłego Polaka, który czerpie radość z pracy i dużej rodziny. Polaka na emeryturze, bezpiecznie wkraczającego w starość. Właściwie widzę 38 milionów Polaków (a może jest ich więcej?), których indywidualne historie i wspólny wysiłek pozwolą prześcignąć nam w rozwoju zachodnich sąsiadów.

Jakie kompetencje mogą o tym zdecydować?

1. Znajomość podstawowego kanonu kulturowego – by każdy aspirujący do elity młody człowiek znał podstawowe lektury, filmy, kompozycje muzyczne, niezależnie od tego czy w życiu zawodowym jest informatykiem, ekonomistą, lekarzem czy specjalistą właśnie w tych dziedzinach. To miękka siła opóźniła upadek Rzymu. To miękka siła pozwalała nam przetrwać najtrudniejsze momenty historyczne.
2. Znajomość zasad funkcjonowania rynku i demokracji – niezbędne, by trafniej oceniać mechanizmy rządzące życiem politycznym i gospodarczym, świadomie wybierać i nie ulegać miękkiemu populizmowi.
3. Współpraca – oznacza wspieranie zaufania, kompetencji społecznych pozwalających podejmować wspólne działania, kompetencji pracy w atmosferze otwartości.
4. Aktywność – to premiowanie zaangażowania, własnej inicjatywy i indywidualnego rozwoju.
5. Wystąpienia publiczne i komunikacja– w zalewie informacji konieczna jest biegłość w zakresie szybkiego i jasnego przekazywania informacji, zdolność przebicia się z własną opinią, obrony własnego zdania, tworzenia tekstów.
6. Świadomość zasad zdrowego trybu życia – bo stale zwiększająca się przeciętna długość życia wymaga jeszcze większej dbałości o jego jakość: zdrowe żywienie, aktywność fizyczną, higienę psychiczną czy ekologię.
7. Elastyczność – umiejętność dostosowania się do zmiennych warunków, łączenie kompetencji z różnych dziedzin w swojej pracy zawodowej, interdyscyplinarność.
8. Wykorzystanie technologii komputerowych – bezpieczeństwo, zarządzanie czasem czy budowanie relacji to tylko niektóre obszary, w których warto zainwestować w profesjonalne przygotowanie Polaka XXI wieku.
9. Zarządzanie informacją – umiejętność szybkiego wyszukiwania najważniejszych informacji i ich wykorzystania.
10. Otwartość kulturowa – otwarte granice w ramach UE, popularność stypendiów zagranicznych czy nadchodzące wyzwanie imigracyjne sprawiają, że jeszcze ważniejsze staną się wartości takie jak tolerancja czy znajomość kontekstów kulturowych.

Czy wskazane przeze mnie kompetencje okażą się kluczowe w XXI wieku? A jeśli tak, to czy taki zestaw będzie wystarczający? XXI wiek pokaże, być może szybciej niż ktokolwiek może dziś przypuszczać.

Artykuł Jaki Polak w XXI wieku? pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.