źródło: Wikimedia

Sektor górniczy zmarnował okres prosperity. Wraz z przeceną cen surowców nastał kryzys, którego koszty przerzucone zostały na podatników. Dominacja spółek państwowych wraz z powiązaniem górnictwa i energetyki negatywnie wpływa na prywatne kopalnie i konkurencje na rynku. Skoncentrowane korzyści dla sektora górniczego są rozproszonymi kosztami, które obciążają podwójnie podatników.

Spadek cen węgla kamiennego z 120 USD/t jesienią 2011 r. do ok. 60 USD/t na początku 2015 r. był katalizatorem kryzysu w górnictwie. Niekorzystna sytuacja na światowych rynkach nie jest jednak jedyną przyczyną kryzysu. Opór związków zawodowych, brak wsparcia Ministerstwa Skarbu i brak reform skutkował nierentownością całego sektora. Mimo dobrych wyników sektora w latach 2008-2013 r. zaniechano działań restrukturyzacyjnych. Skutkiem czego strata górnictwa węgla kamiennego w ciągu trzech kwartałów 2015 wyniosła 1,674 mld zł i była najdotkliwsza w historii branży.

W segmencie wydobycia węgla kamiennego najważniejsze podmioty: Kompania Węglowa (14 kopalń), Katowicki Holding Węglowy (4 kopalnie) i Jastrzębska Spółka Węglowa (5 kopalń) są spółkami skarbu państwa a zaledwie trzy: Siltech (Zabrze), PG Silesia (Czechowice- Dziedzice) i Eko-Plus (Bytom) są aktualnie prywatnymi kopalniami . Dominacja spółek skarbu państwa i opór związków zawodowych uczynił z problemu ekonomicznego, problem polityczny. Wybory parlamentarne wymusiły wprowadzenie rozwiązania ad hoc, będącego jedynie tymczasowym odroczeniem problemu. Unikając bezpośredniego starcia i podejmowania niepopularnych, lecz koniecznych decyzji, rząd zdecydował się na taktykę, którą oceniać można jako kunktatorską. KW przekazała cztery kopalnie do Spółki Restrukturyzacji Kopalń, do której z budżetu państwa dopłacono 530 mln zł. Przygotowany przez rząd plan dopłat do górnictwa został jednoznacznie odrzucony przez Komisję Europejską a cenny czas zmarnowany. Nie jest to realne rozwiązanie problemu, a jedynie przeniesienie go na kolejną kadencję Sejmu.

Udział węgla w miksie energetycznym Polski wynosi 85 proc. (węgiel kamienny stanowi 36 proc. ogólnej mocy zainstalowanej) i zgodnie z prognozami stanowi podstawę energetyczną na najbliższe lata . Głównym odbiorcą węgla kamiennego jest sektor energetyki zawodowej (57 proc. zapotrzebowania w 2011 r.), przez co jest silnie zależny od jego dostaw. KW aby ratować się przed utratą płynności pozbyła się 6 mln ton zapasów i przyjęła zaliczki na poczet niewyprodukowanej surówki sprzedanej po zaniżonych cenach. Uzależnienie sektora od decyzji politycznych i redukcja sprzedaży, osłabiają pozycje kopalni prywatnych. Jedyną przewagą spółek prywatnych jest to, że są bardziej elastyczne i zdolne są do redukcji kosztów zmiennych, mając przy tym niższe niż rynkowe koszty stałe. Jednak dominacja SSP i wymuszenie decyzji zakupowych na energetyce (także zależnej silnie od państwa), osłabiło popyt na węgiel prywatnych kopalni. PG Silesia by dostosować się do nowych warunków zredukowało zatrudnienie o 5 proc., zmniejszyło wydobycie o 10 proc. i ograniczyło inwestycje . Mimo zapewnień, iż nie będzie to skutkowało wyjściem z produkcją z Polski, istotnie osłabia to zaufanie do branży i pośrednio do Polski. Wszystkie trzy prywatne kopalnie musiały skorygować swoje planowane wyniki. Tymczasowa interwencja państwa skutkuje zatem osłabieniem pozycji kopalni prywatnych, co faktycznie oznacza wypieraniem rynku. Problemy SSP uderzają w wyniki spółek prywatnych, a ich sprzedaż ograniczona jest przez potrzeby państwowych graczy. Podejmowane są zatem nieracjonalne decyzje, które nie miałyby miejsca gdyby rynek był transparentny a handel opierał się na zasadach stricte rynkowych.

Na powyższej sytuacji traci podatnik i strata ta jest podwójna. Po pierwsze wsparcie sektora górniczego odbywa się ze środków budżetowych, tegoroczna transza jest dopiero skromnym początkiem długiego procesu zmian w branży. Opierając się na zapowiedziach nowej ekipy rządowej nie jest to bynajmniej koniec zastrzyku dla tego sektora. Po drugie energia elektryczna wytwarzana jest w 88 proc. z węgla kamiennego , zatem sytuacja kopalni węglowych wpływa na poziom cen energii elektrycznej, której płatnikiem są zarówno gospodarstwa domowe jak i przedsiębiorstwa. Rak toczący górnictwo zarazić może energetykę, a koszty poniesie przeciętny Kowalski.

Mimo iż od rozpoznania i mitygowania ryzyka minął już przeszło rok, problem pozostał. W dłuższej perspektywie większym wyzwaniem dla sektora będzie obciążenie jakim jest dekarbonizacja górnictwa.

Strata na tonie węgla maleje, miesięczny wynik KW sukcesywnie się poprawia, jednak daleka droga do odzyskania rentowności w górnictwie. Biorąc pod uwagę rozmiar problemu, obciążenie budżetu, a także plany ratowania górnictwa w dalszym ciągu ucierpią prywatne kopalnie i konkurencyjność. Jest to swoiste oczekiwanie na cuda (obniżenie cen węgla, zgodę KE na wsparcie górnictwa), zamiast rozwiązanie problemu ciążącego na budżecie a przez to krzywdzącego podatników.

Artykuł Krzywdząca pomoc państwa a polski rynek węgla kamiennego pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.

Przez lata silna pozycja górnictwa, wypracowana w głównej mierze przez związki zawodowe, a także kadra zarządzająca kopalniami, która często nie była wysoce wykwalifikowanym personelem managerów, a zlepkiem protegowanych przez władze państwowe, doprowadziła polskie górnictwo do głębokiej zapaści. W latach 1990-2012 różnego typu subwencje oraz dotacje z budżetu państwa na górnictwo wynosiły przeszło 69 miliardów złotych.

Państwowe kopalnie mogły liczyć między innymi na umorzenia długów (22 mld zł), czy też odroczenie spłat kredytów lub preferencyjne pożyczki (5 mld zł). Dodatkowo subsydia do rent i emerytur górniczych w podanych latach to koszt 67 miliardów złotych. Przyjęto, że wpłacona złotówka przez górnika do ZUS-u równa się zobowiązaniu wobec tego górnika rzędu 1,5-1,8 złotego. W ten sposób górnictwo państwowe tkwi w kompletnym marazmie – nie stawia na innowacyjność, która diametralnie zwiększyłaby efektywność wydobycia węgla, tworzy się przeogromnych rozmiarów działy administracji, a wszelkiego typu  procesy restrukturyzacyjne kończą się protestami związków zawodowych. Perspektywa ciągłych strajków i burzy medialnej wzbudza w politykach rządzących tak wielki strach, że wolą nieustannie dotować i wykorzystywać wszelkie formy pomocy w celu ochrony państwowych kopalń przed ich likwidacją. Czy jest to jedyne rozwiązane, a może są też i ofiary takiego procesu?

Przechodząc do meritum problemu, forma interwencjonizmu państwowego, jakim jest ciągłe wspieranie państwowych kopalń, uderza nie tylko w podatników, którzy to są benefaktorami tego procederu, ale przede wszystkim konkurencję prywatną.

Bogdanka S.A. jest namacalnym dowodem na skuteczność procesu prywatyzacyjnego w polskich kopalniach. Spółka, która to została sprzedana przez Skarb Państwa Otwartym Funduszom Emerytalnym, przeprowadziła skuteczną restrukturyzację a następnie w wyniku emisji akcji dokonała pierwszych inwestycji. Corocznie zwiększała wydobycie węgla oraz generowała zyski. Średnie dzienne wydobycie węgla na jednego pracownika w roku 2014 wynosiło 6,63 tony przy 1,86 tony w państwowych kopalniach. Nie odbywa się to w formie wyzysku zatrudnionych, czego tak bardzo boją się pracownicy państwowych rezerwuarów. Funkcjonują tam związki zawodowe, które w sposób nieszkodliwy dla działalności spółki potrafią dochodzić do porozumień z zarządem firmy, jak choćby w 2014 roku negocjując warunki podwyżek.  Pracownik nagradzany jest za swoje zaangażowanie, co motywuje go do pracy. Posiada w swoim portfelu inwestycyjnym akcje Spółki Bogdanka, co wpływa na jego zwiększoną efektywność, a co za tymi idzie rosnącą wartość spółki na GPW.

Niestety, nieefektywne dotowanie z budżetu państwa Kompani Węglowej, pozbawione jakiegokolwiek głęboko przemyślanego planu, a głównie opierające się na środkach doraźnych, doprowadziło do sytuacji, że KW, aby zachować płynność sprzedaje zapasy węgla poniżej ceny jego wyrobu, licząc na wyrównanie strat przez Skarb Państwa. W konsekwencji, Enea (notabene firma państwowa) zerwała umowę z Bogdanką S.A.  na dostawy węgla, wybierając tańszy węgiel państwowy. Następnie wykupiła pakiet większościowy tejże kopalni, która w sytuacji poczucia ograniczania konkurencyjności na rynku, musiała ratować swoją dalszą egzystencję, oddając się w ręce państwowego przedsiębiorstwa.

Jest to niezbity argument na to jak działalność państwa w imię zachowania społecznego poparcia i „ładu” bezpośrednio ogranicza działalność podmiotów nieopierających swojego funkcjonowania na ciągłym wsparciu z zewnątrz, a jedynie wykorzystujących prawa gospodarki rynkowej. Przy coraz częściej podnoszonym larum, jakoby Komisja Europejska miała zakazać Polsce dofinansowywania państwowych kopalń, ich los może okazać się tragiczny. Warto zawczasu skorzystać ze sprawdzonych rozwiązań, których prekursorem w Polsce była Bogdanka S.A. i przerwać nieustanne wykorzystywanie pieniędzy polskich podatników. A co do samej Bogdanki, należy wierzyć, że tym razem osoby z nadania władz państwowych, które lada moment obejmą stanowiska w zarządzie kopalni, będą dalej iść ścieżką obraną przez ich poprzedników, dbając o dalszy rozwój tego przedsiębiorstwa.

Artykuł Dotowanie państwowych kopalni niedźwiedzią przysługą wobec polskiej gospodarki pochodzi z serwisu Blog Obywatelskiego Rozwoju.